PENGARUH BENDAHARA DI DALAM SEJARAH KERAJAAN KESULTANAN MELAYU MELAKA, KERAJAAN JOHOR LAMA DAN SEBELUM PERTABALAN YAM TUAN RAJA MELEWAR DI NEGERI SEMBILAN
BENDAHARA KESULTANAN MELAKA
Bendahara Melaka merupakan satu jawatan
pemeritahan zaman Kesultanan Melayu Melaka yang hampir sama taraf dengan
Perdana Menteri kini. Bendahara merupakan ketua semua pembsar Melaka dan ketua
kerajaan yang membuatkan jawatan ini kedua terpenting selepas raja Melaka.
Bendahara diberikan kuasa untuk menjaga keselamatan Melaka secara
keseluruhannya.
Selain itu, bendahara turut menjalankan undang-undang Melaka yang terdiri
daripada Hukum Kanun Melaka dan Undang-undang Laut Melaka. Hal ini membuatkan
bendahara turut berperanan sebagai hakim dan mempunyai mahkamah sendiri yang
dinamakan Balai Bendahara. Kuasa kehakiman bendara meliputi semua kes jenayah
kecuali hukuman bunuh yang hanya boleh dilaksanaan oleh raja.
Bendahara turut mempunyai pengaruh yang besar hinggakan perlantikan raja yang
baru turut dijalankan oleh bendahara. Sebagai penasihat raja, bendahara
bertanggungjawab untuk menjaga hubungan antara Melaka dan negara asing.
Bendahara juga harus memasikan kesetiaan rakyat kepada raja Melaka adalah tidak
berbelah bahagi dan mengelakkan dari sebarang penderhakaan dan pemberontakan.
Susunan Senarai Bendahara-bendahara Kerajaan Kesultanan Melayu Melaka
1.Bendahara Seri Wak Raja I, Tun Perpatih Permuka Berjajar, Radin Bagus
2.Bendahara Seri Amar Di Raja, Radin Anum
3.Bendahara Seri Wak Raja II, Tun Perpatih Sedang Bin Tun Perpatih Permuka
Berjajar
4.Bendahara Seri Nara Di Raja, Tun Ali Bin Raja Benua Kaling Mani Purindam
5.Bendahara Seri Paduka Raja, Tun Perak Bin Tun Perpatih Sedang
6.Tun Perpatih Putih Bin Tun Perpatih Sedang
7.Bendahara Seri Tun Mutahir Bin Tun Ali
8.Bendahara Seri Paduka Tuan, "Bendahara Tepok"
TUN ALI
Bendahara Seri Nara Di Raja bin Raja Benua Kaling Mani Purindam adalah
Bendahara Melaka yang ke-4. Beliau merupakan anak
kepada Baginda Mani Purindam, orang kaya dari India dan Tun Rana Sandari Tun
Perpatih Besar. Beliau telah meninggal dunia pada pada tahun
1456 dan digantikan oleh Bendahara Tun Perak.
Sebelum menjadi bendahara, Tun Ali pernah menjadi Penghulu Bendahari kepada
Sultan Muhammad Syah. Selepas isteri pertamanya meninggal, beliau telah
berkahwin dengan Tun Kudu Tun Perpatih Sedang, yang sengajakan diceraikan
untuknya oleh Sultan Muzaffar Syah (Raja Kassim). Salah seorang anaknya dengan
Tun Kudu, Tun Mutahir turut dilantik sebagai bendahara.
TUN PERAK
Bendahara Seri Paduka Raja Tun Perak bin Tun Perpatih Sedang (Meninggal 1498)
ialah Bendahara Melaka yang ke-5, adalah Bendahara yang termasyhur antara semua
bendahara Melaka. Pangkat ini yang membawa gelaran "Bendahara Paduka
Raja" dalam Kesultanan Melayu Melaka adalah setanding dengan Perdana
Menteri moden. Tun Perak, bersama-sama dengan Aria Gajah Mada dari Majapahit,
dan Raja Kenayan dari Pasai, telah dianggap sebagai tiga orang pentadbir yang
teragung di alam Melayu pada abad ke-15.
Tun Perak ialah anak Bendahara Seri Wak Raja dan beliau telah menjadi Penghulu
Kelang dari tahun 1445 ketika berlangsungnya permusuhan antara kerajaan Siam
dan Melaka. Maka, Tun Perak diperintahkan untuk datang ke Melaka bersama-sama
orang Kelang yang lain, lelaki mahupun perempuan. Tindakan Tun Perak membawa
sekali golongan perempuan menimbulkan persoalan pada Sultan Muzaffar Syah
kerana mereka dikehendaki berperang. Tun Perak memberi alasan bahawa kedatangan
perempuan adalah supaya lelaki akan berperang lebih bersungguh-sungguh untuk
melindungi anak dan isteri mereka.
Setelah menewaskan percubaan Siam untuk menakluk Melaka pada tahun 1446, beliau
dilantik oleh baginda Sultan Muzaffar Syah sebagai Bentara.
BENDAHARA PEMBINA EMPAYAR
Setelah Tun Perak menjadi Bentara, beliau tidak digemari oleh Tun Ali, iaitu
Bendahara ketika itu. Tun Ali yang berketurunan Tamil ketika itu sudahpun
lanjut usianya. Perkara tersebut mengkhuatirkan sultan yang hendak melantik Tun
Perak sebagai pengganti Tun Ali. Disebabkan risau dengan perbalahan antara
pembesar yang memungkinkan kejatuhan pentadbiran negara, baginda mengahwinkan
Tun Ali dengan Tun Kudu Tun Perpatih Sedang, iaitu kakak kepada Tun Perak dan
isteri baginda sendiri. Baginda yang sanggup menceraikan Tun Kudu menerima
keputusan yang dijangkakan bahawa Tun Ali sudahpun berbaik dengan Tun Perak.
Kemudian, baginda melantik Tun Perak sebagai Bendahara yang bergelar Paduka
Raja pada tahun 1456 sementara Tun Ali, Bendahara keempat, diantik sebagai
Penghulu Bendahari dengan gelaran Seri Nara Diraja.
Ketika Tun Perak menjawat jawatan Bendahara, beliau telah menakluk
negeri-negeri di pantai Selat Melaka seperti Rokan, Siak, Kampar dan Inderagiri
di pulau Sumatera serta Johor, Pahang, Kelantan, Terengganu dan Perak yang
menjadikan semua negeri ini sebagai jajahan takluk Melaka manakala Kedah pula
menjadi negeri naungan Melaka. Dengan ini, Melaka telah menjadi sebuah empayar
yang besar. Tidak kurang juga bagi aspek lain apabila Melaka membangun sehingga
mencapai kekuatan dari segi politik, sosial, dan ekonominya. Kepesatan
pembangunan di Melaka telah menarik banyak pedagang asing dari China, India,
Timur Tengah, serta negara-negara jiran yang lain.
PELANTIK RAJA
Sebagai Bendahara Melaka yang berpengaruh, Tun Perak mempunyai kuasa untuk
melantik raja Melaka. Lazimnya, beliau akan memilih raja yang mempunyai
perkaitan persaudaraan dengannya. Sebaga contoh, Sultan Alauddin Riayat Syah
yang dilantik beliau merupakan anak saudara beliau.
Tun Perak juga telah meletakkan Raja Muhammad, putera sulung Sultan Perak
menjadi Raja Pahang tetapi bukan sebagai Raja Melaka. Keputusan itu dibuat
berikutan peristiwa Raja Muhammad membunuh Tun Besar, anak Tun Perak dalam satu
permainan sepak raga.
Sultan Alaudin Riayat Syah pula mangkat pada 1488 dan lazimnya, putera sulung
baginda, Raja Menawar akan dilantik sebagai raja tetap baginda hanya dilantik
sebagai Raja Kampar manakala putera Sultan Alaudin yang lebih muda yang juga
merupakan cucu Tun Perak iaitu Raja Mahmud, telah dilantik sebagai Sultan
Mahmud.
Beliau meninggal dunia pada tahun 1498 ketika pemerintahan Sultan Mahmud Syah
setelah bernaung di bawaah empat pemerintahan sultan iaitu Sultan Muzaffar
Syah, Sultan Mansur Syah, Sultan Alauddin Riayat Syah dan Sultan Mahmud Syah. Setelah
kematian beliau, baginda sultan melantik Tun Perpatih Putih, adik Tun Perak
sebagai Bendahara Melaka yang ke-6.
TUN PERPATIH PUTIH
Tun Perpatih Putih bin Tun Perpatih Sedang ialah adik Tun Perak serta bendahara
Melaka kepada Sultan Mahmud Shah (1488 - 1511).
Apabila Sultan Mansur Shah (1456 - 1477) hendak menjalin hubungan diplomatik
dengan China, baginda menghantar Tun Perpatih Putih sebagai utusannya, dengan
sepucuk surat untuk Maharaja Jingtai. Tun Perpatih berjaya menarik hati
Maharaja China dengan kemasyhuran dan ketersergaman Kesultanan Melaka sehingga
Maharaja tersebut menghadiahi puterinya, Hang Li Po, untuk dijadikan isteri
Sultan.
Selepas Bendahara Paduka Tun Perak meninggal dunia pada tahun 1498, Sultan
Mahmud Shah melantik Tun Perpatih Putih sebagai bendahara Melaka yang baru dan
kemudiannya dikenali sebagai Bendahara Putih.
Apabila Bendahara Tun Perpatih Putih meninggal dunia, Sultan Mahmud melantik
Tun Mutahir Temenggung Seri Maharaja, anak Tun Ali, sebagai bendahara Melaka.
TUN MUTAHIR
Bendahara Seri Tun Mutahir bin Tun Ali, atau terkenal dengan gelaran Temenggung
Seri Maharaja, merupakan Bendahara Melaka ke-7. Beliau dilantik menjadi
bendahara selepas kematian bapa saudaranya Tun Perpatih Putih. Bapanya ialah
Tun Ali manakala ibunya Tun Kudu. Datuknya sebelah bapa, Baginda Mani Purindan
adalah seorang India-Muslim.
Sebelum menjadi bendahara, Tun Mutahir merupakan Temenggung Melaka. Beliau
kemudian dilantik menjadi Bendahara oleh Sultan Mahmud Syah, manakala anaknya
Tun Hasan menggantikannya sebagai temenggung.
Perlantikan Tun Mutahir sebagai Bendahara Melaka menimbulkan semula persaingan
antara orang Melayu dengan orang India-Muslim untuk mendapatkan pengaruh. Persaingan
ini berpunca daripada amalan pilih kasih dalam pentadbirannya. Sebagai contoh,
konflik perebutan pengaruh antara Laksamana Khoja Hassan dengan Tun Mutahir dan
peristiwa Raja Mendeliar yang memfitnah Tun Mutahir cuba mengatasi kekayaan
sultan. Ini menyebabkan sultan telah membunuh Tun Mutahir dan ahli keluarganya
tanpa usul periksa. Kesannya rakyat berpecah belah dan rakyat tidak bersatu
padu. Keadaan ini telah menjejaskan keutuhan kerajaan serta kegiatan perdagangan
di Melaka.
SEJARAH BENDAHARA
JOHOR DAN PERKAITANNYA DENGAN BENDAHARA SEKUDAI, SERTA PARA PEMBESAR SG. UJUNG
DI NEGERI SEMBILAN
TUN SERI LANANG
Susunan Bendahara
Johor sebelum Tun Habib Abdul Majad, Tun Seri Lanang, atau nama sebenarnya Tun
Muhammad, penyusun buku Sulalatus Salatin atau Sejarah Melayu berasal dari
keturunan bendahara-bendahara Melaka dan Johor. Beliau adalah anak kepada
Paduka Raja Tun Ahmad Temenggung Johor. Susur galur ke atas daripada Tun Seri
Lanang tidak ada apa keraguan lagi dan sejarahwan-sejarahwan Melayu semuanya
telah bersepakat tentang titir butir keturunannya.
Pada masa
pemerintahan Sultan Abdul Jalil II (1570-1597M), Tun Seri Lanang telah dilantik
menjadi Bendahara bagi Kesultanan Johor Lama bergelar Bendahara Paduka Raja. Dalam
tahun 1613M, iaitu semasa Johor dalam pemerintahan Sultan Alauddin Riayat Syah
(1597-1613M), terjadi peristiwa Perang Batu Sawar yang mana Acheh telah
menyerang Johor dan menawannya. Sultan Alaudin, adindanya Raja Abdullah, Tun
Seri Lanang dan ramai lagi pembesar-pembesar serta rakyat Johor dibawa ke
Acheh. Tun Seri Lanang kemudiannya menjadi penguasa atau Uleebalang Samalanga,
iaitu sebuah wilayah autonomi Acheh serta menjadi penasihat Sultan Iskandar
Muda Mahkota Alam (1607-36M), Sultan Iskandar Thani (1636-41M) dan Sultanah
Seri Safiatuddin Tajul Alam Shah (1641-75M).
TUN ANUM
Tun Seri Lanang yang
dikenali juga dengan gelaran ‘Dato’ yang ke Acheh’ telah melahirkan keturunan
bangsawan Acheh yang ramai, mangkat pada tahun 1659M dan disemadikan di situ. Mengikut
adat Melayu lama, kesemua pangkat pembesar-pembesar negeri seperti Sultan,
Bendahara dan Temenggung adalah hak warisan turun temurun. Oleh itu Sejarah
Johor menyebut bahawa Tun Anum, putera Tun Seri Lanang yang tertua telah diberi
kedudukan Bendahara Johor berikutnya setelah peninggalan ayahandanya ke Acheh. Kemungkinan
Tun Anum inilah Bendahara Johor yang dikatakan meninggal dunia beserta beberapa
orang pembesar Johor lain akibat terkena wabak taun dalam tahun 1642M dan
dimakamkan di Makam Tauhid (Makam Sayyid)[1], Kota Tinggi, iaitu dalam kampong
yang sama dengan kompleks makam Tun Habib Abdul Majid dan kompleks makam Sultan
Mahmud Shah II, atau Marhum Mangkat di Julangan.
TUN JENAL
Selepas Tun Anum,
adindanya Tun Jenal pula menjadi Bendahara bergelar Paduka Raja atau Bendahara
Sekudai. Beliau amat berjasa dalam menerajui suatu angkatan hulubalang Johor
menumpaskan cengkaman Portugis di Melaka pada tahun 1641M. Peristiwa tersebut
tercatat dalam Hikayat Hang Tuah[2]. Kemangkatan Bendahara Paduka Raja Tun
Jenal tidak dapat dipastikan tarikhnya.
TUN MAT ALI
Selepas Tun Jenal,
adindanya Tun Mat Ali pula menjadi Bendahara Paduka Maharaja. Kemudian anak Tun
Mat Ali yang bernama Tun Rantau menggantikannya sebagai Bendahara Seri
Maharaja[3].Bendahara inilah yang kemudiannya ditawan oleh Ratu Jambi dalam
peperangan Johor-Jambi tahun 1673M, yang kemudiannya berubah menjadi ‘tahanan
sukarela’ sehingga akhirnya dijemput tinggal di sana.
TUN RANTAU
Tun Rantau mangkat
di Jambi dalam tahun 1675M[4]. Di bawah ini merupakan
senarai bendahara-bendahara Johor Lama yang turun dari titisan
bendahara-bendahara Melaka, iaitu sehingga kepada bendahara Tun Rantau yang
mangkat di Jambi.
1. Bendahara Paduka
Raja Tun Khoja Ahmad
2. Bendahara Seri
Maharaja Tun Biajid (Dato’ Bendahara Johor)
3. Bendahara Tun
Nara Wangsa Tun Mahmud
4. Bendahara Seri
Maharaja Tun Isap Misai (Dato’ Bendahara yang tua)
5. Bendahara Paduka
Raja Tun Muhammad (Tun Seri Lanang/Dato’ yang ke Acheh) 6. Bendahara Seri
Maharaja Tun Anum (putera Tun Seri Lanang)
7. Bendahara Paduka
Raja Tun Jenal (putera Tun Seri Lanang)
8. Bendahara Paduka
Maharaja Tun Mat Ali (putera Tun Seri Lanang)
9. Bendahara Seri
Maharaja Tun Rantau (putera Tun Mat Ali) Hikayat Melayu edisi Betawi
mencatatkan seperti berikut ; “ …dan
Bendahara yang Batulah matinya mangkat kerja Raja Johor kerana Bendahara
keturunan Demang Lebar Daun dan keturunan anak cucu To’ Sekudai bertuah,
sampailah kepada anak cucu dialah yang durhaka kepada Raja Johor [5].
SULTAN MAHMUD SHAH II MANGKAT DIJULANG
Sulalatus Salatin
atau Sejarah Melayu mengenalkan putera Tun Seri Lanang yang bernama Tun Jenal
dengan gelaran Bendahara Paduka Raja DATO’ SEKUDAI. Kenyataan
‘…dialah yang durhaka kepada Raja Johor’
merujuk kepada peristiwa kemangkatan Sultan Mahmud Shah II dalam peristiwa
‘Marhum Mangkat di Julangan’ pada tahun 1699M.
Dalam tragedi
tersebut, Bendahara Paduka Raja Tun Habib Abdul Jalil (putera Bendahara Padang
Saujana) beserta kepimpinan pembesar tertinggi Johor telah bersepakat untuk
merestui tindakan Megat Seri Rama membunuh Sultan Mahmud Shah kerana telah
melakukan jenayah besar membunuh isterinya yang sedang sarat mengandung selain
perangai baginda yang tidak siuman.
TUN HABIB ABDUL
JALIL, BENDAHARA YANG DIANGKAT MENJADI SULTAN JOHOR
Dengan kemangkatan
Sultan Mahmud Shah tanpa zuriat, maka Bendahara Tun Habib Abdul Jalil diangkat
menjadi Raja Johor berikutnya, bergelar Sultan Abdul Jalil Riayat Shah IV. Bermakna
kenyataan Hikayat Melayu edisi Betawi ini memberikan hubungan kekeluargaan
diantara Bendahara Paduka Raja Tun Jenal (Dato’ Sekudai) bin Bendahara Paduka
Raja Tun Muhammad (Tun Seri Lanang) dengan Sultan Abdul Jalil Shah IV ibni
Bendahara Seri Maharaja Padang Saujana Tun Habib Abdul Majid.
Ringkasnya, senarai
salasilah bendahara-bendahara Johor dari Bendahara Paduka Raja Tun Seri Lanang
ke atas tiada kemusykilan dan telah dipersepakati oleh ahli sejarah bahawa
mereka semuanya adalah dari jurai satu keluarga dan kerabat yang sama (rujuk
Sejarah Melayu), iaitu titisan bendahara-bendahara Melaka yang turun ke Johor
selepas Melaka dijajah Portugis.
Begitu juga dengan
salasilah Bendahara Seri Maharaja Tun Habib ke bawah sehingga melahirkan
beberapa jurai kesultanan seperti Kesultanan Johor, Pahang dan Terengganu, juga
tiada kemusykilan lagi. Bagaimanapun, wujud kontraversi dan polemik tentang
salasilah yang menghubungkan Tun Seri Lanang dengan zuriatnya Tun Habib Abdul
Majid, sehingga mencetuskan versi-versi yang berlainan. Kerana hubungan
kekeluargaan diantara Tun Habib Abdul Majid dengan Tun Seri Lanang bukanlah
hubungan darah secara langsung.
HUBUNGAN TENTANG
KEMASUKAN TITISAN AHLUL-BAIT RASULULLAH S.A.W. KE DALAM KELUARGA BENDAHARA
JOHOR LAMA
Hakikatnya,
persoalan kepada hubungan ini akan dapat disingkap sepenuhnya melalui
pengkajian daripada dua sumber yang berlainan, namun kedua-duanya sama penting
kerana akan membawa kepada natijah, ataupun jawaban yang sama, iaitu tentang
sejarah kemasukan titisan ahlul-bait Rasulullah S.A.W. ke dalam jurai keluarga
bendahara Johor Lama ini sehingga melahirkan bangsawan Melayu tersohor bernama
Bendahara Seri Maharaja Padang Saujana Tun Habib Abdul Majid itu. Dalam hal ini
melalui sumber Salasilah Muar, kita telahpun dimaklumkan tentang zuriat Sayyid
Idrus yang bernama Sayyid Zainal Abidin, disebut sebagai berkahwin dengan
kebangsi ataupun puteri Marhum Kota Tinggi, melahirkan Maharaja Seri Diraja
yang kemudian beroleh tiga cahayamata iaitu Sayyid Jaafar, Bendahara Padang
Saujana (Tun Habib Abdul Majid) dan Marhum Bakal.
BENDAHARA SEKUDAI
Maklumat tentang
perkahwinan ahlul-bait Rasulullah SAW dengan keluarga bendahara Johor Lama
sehingga melahirkan waris–waris Raja Temenggung Muar seperti yang dicatatkan
pada sumber Salasilah Muar akan dapat diperkukuhkan dengan penyingkapan pula
sumber sejarah daripada Negeri Sembilan, khususnya daripada riwayat-riwayat
tradisi Sungai Ujong. Bermakna identiti sebenar Tun Habib Abdul Majid akan
‘diapit’ oleh waris-waris Temenggung Muar dan Sungai Ujong, sebagai keturunan
yang masih hidup dan beranak pinak sehingga ke hari ini, malah masih terus
memegang, memelihara serta melindungi salasilah leluhur yang dikongsi bersama
sebagai kerabat daripada titisan keluarga Bendahara Johor serta ahlul-bait
Rasulullah SAW! [1] Hj Buyong Adil, Sejarah Johor, 1980, hlm 80 [2]
Menurut catatan yang
disebut dalam Hikayat Hang Tuah, Bendahara Sekudai telah memerintahkan di pasang
sigai pada kubu Famosa, lalu bersama-sama dengan hulubalang Johor memanjat
sigai itu dan menyerbu ke dalam benteng, hanya dengan bercawat sahaja.
Ramai pahlawan
Melayu yang gugur kerana dibedil dengan penggada yang berduri seperti durian,
dengan pahat dan beliung, namun hulubalang Johor naik juga dan naik terus,
bertimbun mayat jatuh bergelimpangan namun yang lain terus naik sehingga sampai
ke atas kubu. Bendahara sendiri dapat memimpin anak buahnya masuk ke dalam
kubu, dan beramuk-amukan menyerang Portugis sehingga habislah mati dan jatuhlah
benteng Portugis yang berdiri megah untuk lebih 130 tahun lamanya. [3] A Samad
Ahmad, Sejarah Melayu, op. cit , hlm 196 [4] Dr. Muhammad Yusuff Hasyim &
Dr. Aruna Gopinath, Pahang Darul Makmur, 1800-1930M, Lampiran I [5] R.O
Winstedt, A History of Johore, op.cit, hlm 132 (nota kaki).
Satu riwayat Sungai Ujung[1]
mengketengahkan nama Bendahara Sekudai, disebut sebagai putera kepada Sultan
Abdul Jalil yang memerintah Johor. Bendahara Sekudai telah datang ke Sungai
Ujung, lalu berkahwin dengan puteri Batin Sibu atau Seribu Jaya yang bernama
Dayang Mayang Mengurai sehingga lahirlah keturunannya yang menjadi para
pembesar Sungai Ujung sehingga ke hari ini.
UNDANG LUAK SG.
UJUNG WARISAN DARIPADA BENDAHARA SEKUDAI
Undang Luak Sg Ujung
adalah waris daripada Bendahara Sekudai secara langsung. Dalam riwayat Sungai
Ujung yang lain pula menyebut tentang putera Sultan Johor, iaitu Bendahara
Sekudai yang mempunyai seorang puteri bergelar ‘Susu Ganda’, berkahwin dengan
‘seorang Sayid, Temenggung Muar’. Sementara satu lagi riwayat Sungai Ujung juga
menyebut tentang wujudnya hubungan kekeluargaan diantara Bendahara Sekudai
dengan Temenggung Muar. ‘Teromba yang ketiga’ dari sejarah Rembau pula menyebut
tentang Batin Sekudai yang menduduki Rembau, mempunyai tiga orang anak
perempuan iaitu Tok Mudek yang menjadi leluhur kepada Kelana Putra dari Waris
Sungai Ujong, Tok Bungkal yang menjadi leluhur kepada Waris Lela Maharaja
Rembau dan Tok Mengkudu yang berkahwin dengan Syed dan keturunannya telah
menjadi Bendahara di Pahang. Sementara riwayat yang lain pula menyebut Tok
Mengkudu telah dibawa oleh Dato’ Sekudai ke Pahang, sementara puterinya Tok
Bungkal telah ditinggalkannya di Rembau selepas berkahwin dengan Tok Lela
Balang dari Minangkabau yang kemudiannya membuka daerah Kota.
Nama Tok Mengkudu
juga terdapat dalam riwayat-riwayat dari Sungai Ujung, yang membezakannya
adalah pangkatnya sebagai cucu kepada Bendahara Sekudai. Sementara dari sumber
Naning pula menyebut Tok Mengkudu sebagai puteri Bendahara Sekudai yang
berkahwin dengan ‘’Tun Shahid Pahang’. Tentang Bendahara Sekudai, jumhur ahli
sejarahwan Rembau, Sg Ujung dan Naning telah bersepakat tentang keberadaannya
di beberapa kawasan Negeri Sembilan tradisional[2] sekitar pertengahan abad ke
17 Masihi, serta peristiwa keberangkatan Bendahara Sekudai ke Pahang, iaitu
selepas beberapa lama menetap di kawasan Rembau dan Sg Ujung sehingga
melahirkan beberapa orang zuriatnya di sana.
Persoalannya,
siapakah Dato’ atau Bendahara Sekudai yang dimaksudkan di dalam riwayat-riwayat
ini? Apa yang pasti, Sultan Johor tidak pernah melahirkan seorang bendahara
sehingga selepas bermulanya era kenaikan bendahara Johor ke taraf Sultan, iaitu
Bendahara Tun Habib Abdul Jalil menjadi Sultan Abdul Jalil Shah IV (1699-1718).
Namun sememangnya
umum diketahui bahawa daerah Rembau, Sg Ujung dan Naning merupakan sebahagian
daripada jajahan Kesultanan Melaka, selanjutnya Kesultanan Johor[3] sebelum
dikuasai pula oleh orang-orang Minangkabau bermula akhir abad ke 18 Masihi,
iaitu dengan pertabalan Yam Tuan Raja Melewar dalam tahun 1773 Masihi.
Jika ditinjau
sejarah Kesultanan Johor, Sultan Johor telah mewakilkan kepada bendahara Johor
untuk menjaga daerah Rembau dan Sg Ujung sepertimana yang dinyatakan sendiri
oleh Sultan Abdul Jalil Shah kepada wakil Belanda dalam tahun 1644 Masihi[4]. Kebetulan
dalam senarai bendahara-bendahara Johor seperti yang telah disebutkan sebelum
ini, sememangnya wujud seorang bendahara yang bergelar Dato’ Sekudai, iaitu
putera kepada bendahara Paduka Raja Tun Seri Lanang. Nama sebenarnya adalah Tun
Jenal, menjadi bendahara kepada Sultan Abdul Jalil Shah Johor (1625-1677). Maka
sudah tentu beliaulah yang dimaksudkan oleh Sultan Abdul Jalil sebagai wakil
baginda dalam menjaga daerah-daerah Negeri Sembilan yang tradisional dalam
tahun 1644 Masihi. Dan Tun Jenal pula mempunyai seorang saudara yang bernama
Tun Rembau[5], sementara bendahara Sekudai yang diriwayatkan dalam sejarah
Rembau dikatakan pernah menetap di daerah Rembau.
Jika kita susun
semula sejarah Rembau, Sg Ujung dan Naning berdasarkan lagenda-lagenda
tradisional dari terombo-terombo yang wujud, serta di buat kaji banding dengan
sumber-sumber lain seperti sejarah Johor, Muar serta rekod-rekod Belanda, maka
beberapa kesimpulan boleh dibuat, iaitu:
1. Identiti Dato’
Sekudai atau Bendahara Sekudai yang disebut dalam riwayat–riwayat tradisional
Sg Ujung, Rembau dan Naning adalah hakikatnya seorang bendahara Johor, menjadi
putera kepada Bendahara Paduka Raja Tun Seri Lanang, dan bukan putera kepada
Sultan Abdul Jalil Johor.
2. Kaitan Dato
Mengkudu, iaitu puteri Bendahara Sekudai yang berkahwin dengan seorang Sayyid,
atau ahlul-bait Rasulullah SAW.
3. Hubungan Sayyid
ini dengan Temenggung Muar, yang boleh ditahkikkan oleh manuskrip Salasilah
Raja-raja Temenggung Muar sehingga melahirkan zuriat yang ramai sebagai
bangsawan-bangsawan Muar sehingga pada hari ini
4. Keturunan
daripada perkahwinan Dato’ Mengkudu dengan Sayyyid ini juga telah melahirkan
zuriat ‘Tun’ dan bendahara-bendahara Pahang (yang dahulunya adalah sebahagian
daripada jajahan empayar Johor).
Perkara ini juga
dapat ditahkikkan oleh Salasilah Raja-raja Temenggung Muar, iaitu kelahiran
Bendahara Seri Maharaja Tun Habib Abdul Majid daripada jurai ini yang bukan
sahaja melahirkan keturunan bendahara-bendahara Pahang, malahan melahirkan
pemerintah-pemerintah dalam Kesultanan Johor dan Terengganu sehingga ke hari
ini. [1] Terombo Luak Sungai Ujung [2] Dalam hal ini, walaupun sejarahwan
Sungai Ujung telah bersepakat mentahkikkan kewujudan Bendahara Sekudai sehingga
melahirkan zuriat yang ramai di daerah tersebut, namun sebahagian sejarahwan
Rembau pula menyebut bahawa Dato’ Sekudai yang menjadi leluhur bangsawan Rembau
adalah orang yang berbeza, iaitu seorang Tok Batin yang wujud kira-kira 100
tahun lebih awal daripada Bendahara Sekudai, iaitu dalam pertengahan abad ke 16
Masihi. [3]
Semasa Sultan
Muzaffar Shah memerintah Melaka (1445-1458) Sungai Ujung dibawah pegangan
Bendahara Paduka Tun Perak dan Seri Nara Diraja Tun Ali. Dan semasa pemerintahan
Sultan Mansur Shah, Penghulu di Sungai Ujung bernama Tun Nakal. [4] Newbold,
Politial & Statistical Account of the British Settlements in Straits of
Malacca, Vol 1, hlm 199-212 [5] Tun Seri Lanang, Sulalatus Salatin atau Sejarah
Melayu Dipetik daripada kertas kerja penulis bertajuk " Ahlul-Bait
Rasulullah SAW & Salasilah Raja-raja temenggung Muar;Yang tersurat dan
tersirat"
No comments:
Post a Comment