Ruang simpanan dibina syarikat Jepun antara bangunan yang masih ada di bekas tapak perlombongan bijih besi, Bukit Besi.
"SAYA dilahirkan di sini pada 1951 selepas tiga tahun ayah bertugas di Bukit Besi. Sungguh menakjubkan dapat kembali semula setelah 44 tahun."
Itu nota ringkas seorang pesara warganegara Britian, Janice Lewis Ree Collier, 63, yang dicatatkan dalam buku pelawat di Galeri Sejarah Bukit Besi, Lembaga Kemajuan Terengganu Tengah (Ketengah).
Collier merupakan salah seorang daripada puluhan dan mungkin ratusan anak-anak pegawai asing yang pernah berkhidmat di lombong bijih besi itu sebelum operasinya dihentikan secara rasmi pada 1970.
Kunjungan kali pertama Collier ditemani rakannya Ivy Edwards, 60, yang juga merupakan anak kepada pegawai British di lombong itu sedikit sebanyak mengubat kerinduan dan mengimbau babak-babak manis yang pernah dilalui kedua-duanya ketika zaman kanak-kanak.
Membelek terus buku pelawat itu, isi hati yang hampir sama diluahkan penulis-penulis lain yang kebanyakannya bekas anak pekerja lombong bijih di Bukit Besi.
Setiausaha Kehormat Persatuan Sejarah Malaysia Kawasan Dungun, Wan Mohd. Rosli Wan Ngah (gambar) berkata, perasaan itu sebenarnya dikongsi sesiapa sahaja yang pernah menjadi penduduk di situ.
Menyelusuri sejarah Bukit Besi, Wan Mohd. Rosli memberitahu, pembukaan lombong di kawasan terpencil itu hasil penemuan penyelidik Jepun yang mendapati batuan di lokasi tersebut mengandungi bahan mineral bermutu tinggi dan berpotensi diusahakan besar-besaran.
Katanya, pada Mei 1930, syarikat Nippon Mining Company Ltd. yang diketuai R. Kumada memulakan kerja-kerja melombong dengan pekerja seramai 130 orang Jepun dan 1,500 pekerja Melayu tetapi dalam jangka masa singkat, jumlah itu meningkat kepada 3,000 orang.
"Dalam tahun itu juga, laluan kereta api Dungun-Bukit Besi telah dapat disiapkan di stesen Che Lijah.
"Perlombongan dilakukan secara manual dengan menggunakan tenaga manusia secara insentif dan keadaan itu berkekalan hingga kerja-kerja melombong diambil alih oleh Eastern Mining and Metal Company Ltd. (EMMCo)," katanya ketika ditemui baru-baru ini.
Menurut Wan Mohd. Rosli, pengambilalihan pengurusan syarikat perlombongan oleh EMMCo itu memperlihatkan beberapa perubahan ketara apabila pihak British cenderung kepada penggunaan jentera berat yang moden termasuk pengorek, mesin penghancur batu, kereta api lokomotif dan lori pengangkut bijih.
Katanya, operasi perlombongan bijih besi itu dibahagikan kepada tiga syif. Ia berlangsung selama 24 jam setiap hari kecuali pada hari raya pertama Aidilfitri dan Aidiladha setiap tahun.
Ujarnya, sekitar tahun 1960, sektor perlombongan bijih besi masih lagi menjadi penyumbang besar dalam ekonomi negeri Terengganu apabila pengeluarannya mencecah 2.6 juta tan dengan jumlah pekerja seramai 1,948 orang.
"Dalam satu-satu masa, kira-kira 90 gerabak kereta api wagon digunakan untuk mengangkut hasil bijih dari kawasan lombong ke jeti Sura. Prosesnya bermula dengan kaedah letupan, penggerudian, pencucian dan kemudian dihantar ke terowong tempat penyimpanan untuk dikeringkan sebelum dibawa ke Dungun.
"Bagaimanapun, pada November 1970, EMMCo mengambil keputusan memberhentikan kerja-kerja perlombongan berikutan empat faktor iaitu kemerosotan hasil bumi itu, penemuan lokasi baharu bijih besi di Australia, tekanan kesatuan sekerja dan isu pembayaran cukai pendapatan kepada kerajaan negeri," katanya.
Dalam pada itu, Wan Mohd. Rosli berkata, tinggalan sejarah perlombongan bijih besi yang ada di lokasi tersebut boleh dikomersialkan dan mampu menjadi produk pelancongan sekiranya wujud usaha bersungguh-sungguh dilakukan ke arah itu.
"Bangunan loji pemecahan, pencucian, pembersihan, terowong kereta api termasuk chimney iaitu tempat memproses bijih besi dalam bentuk jongkong mempunyai nilai estetika yang tinggi jika dibaik pulih, malah sejarah Bukit Besi mampu menjadi setanding sejarah A Famosa di Melaka.
"Adalah satu kerugian buat negara jika khazanah itu dibiarkan begitu sahaja, malah sejak beberapa tahun lalu, sedikit demi sedikit artifak yang terdapat di sini hilang akibat dicuri pihak-pihak tidak bertanggungjawab ," katanya.
© Utusan Melayu (M) Bhd
No comments:
Post a Comment