P Ramlee: Iktibar dari satu trilogi

NASIR JANI

15 Jun 2014

TRILOGY atau trilogi adalah satu terma dalam bidang pembikinan filem bermaksud satu susunan tiga filem yang berkaitan antara satu dengan lain. Trilogi boleh juga digunakan untuk mendiskripsikan tiga susunan karya hasil penulisan daripada seseorang penulis.

Sejak dua minggu lepas aku menulis tentang P Ramlee. Jadi minggu ini aku hendak melengkapkan penulisan tentang P Ramlee sehingga menjadi satu trilogi.

P Ramlee merupakan pengarah filem Melayu pertama menghasilkan filem berbentuk trilogi. Trilogi Bujang Lapok – bermula dengan Bujang Lapok (1957), Pendekar Bujang Lapok (1959) dan Seniman Bujang Lapok (1961). Semasa di Merdeka Studio, Ulu Kelang, P Ramlee telah mengarah trilogi Do Re Mi – bermula dengan Do Re Mi (1966), Nasib Do Re Mi (1966) dan Laksamana Do Re Mi (1972) yang merupakan filem terakhirnya. Setakat ini selepas P Ramlee, pengarah Jins Shamsuddin pernah menghasilkan trilogi esoknya – Menanti Hari Esok (1977), Tiada Esok Bagi Mu (1978) dan Esok Masih Ada (1979).

Aku ingin berkongsi dengan pembaca pengalaman ketika asyik ‘melayan’ bahan-bahan berkaitan dengan P Ramlee sejak dua minggu lalu. Aku ulang tonton melalui YouTube dokumentari Biography P Ramlee arahan Shuhaimi Baba yang pernah disiarkan melalui History Channel pada 2010.

Memang sedih apabila kita dipaparkan dengan realiti hidup yang terpaksa ditempuhi oleh seorang Seniman Agung negara ini. Disanjung ketika zaman kegemilangannya tetapi melarat tidak dipedulikan pada zaman kejatuhannya sehingga beliau menghembuskan nafas terakhir. Aku baca komen-komen penonton dan peminat-peminat beliau selepas menonton dokumentari tersebut. Aku dapati kebanyakan komen-komen mereka merupakan manifestasi luahan rasa kekesalan daripada peminat-peminat P Ramlee, khususnya dan rakyat Malaysia amnya. Mereka seakan tidak tahu kepada siapa patut ditujukan atau dipertanggungjawabkan pengakhiran hidup tragik yang menimpa P Ramlee.

Melalui dokumentari itu kita melihat dan mendengar luahan rasa ketidakpuasan hati mereka yang rapat dan akrab dengan P Ramlee. Cuba perhatikan luahan hati Seniwati Mariani yang juga kakak ipar kepada P Ramlee.

Menurut Mariani – "Bila dia dah pergi baru nak diagung-agungkan. Masa dia hidup tak ada orang pedulikan dia!"    

Salah satu segmen dalam dokumentari itu menceritakan tentang P Ramlee pernah dikhianati dan dianiaya oleh pihak-pihak rapat dengannya ketika di Singapura dan di Kuala Lumpur. Pengkhianatan ini bukan saja daripada individu-individu di kelilingnya yang pernah dibantunya. Paling mengecewakan P Ramlee ialah sikap syarikat perfileman dan syarikat rakaman yang turut memandang sepi pada saat sengsara menimpanya.

Aku cuba faham kenapa kapitalis seperti mereka tidak mahu menyambung kontrak P Ramlee ketika itu. Pada mereka P Ramlee tidak mendatangkan keuntungan lagi maka tidak ada keperluan untuk mereka menyimpan P Ramlee. Di mana-mana sahaja syarikat gergasi seperti ini hanya bertuhankan keuntungan. Itu memang sikap kapitalis, mereka mengeluarkan modal untuk P Ramlee berkarya. Tidak ada dalam kamus mereka sikap mengenang budi atau membantu orang yang pernah berjasa kepada mereka.

Tetapi sukar untuk aku faham ialah sikap pihak-pihak yang tidak perlu mengeluarkan modal tetapi meraih keuntungan daripada karya-karya P Ramlee. Mereka ini lebih kejam daripada kapitalis yang buta erti setia kawan dan kemanusiaan.

Renungkan komen-komen daripada Ahmad Nawab yang menceritakan tentang P Ramlee di kantin RTM menunggu Saloma sedang membuat rakaman program TV. Ahmad Nawab mempersoalkan kenapa P Ramlee tidak diberi peluang muncul dalam program TV sedang sumbangannya kepada rakyat dan negara banyak tidak terhitung.

Cuba renungkan kata-kata Ahmad Daud – "Kerajaan boleh tolong dia, dia biasa menghadap ini orang...ini orang. Semua orang tepis, tepis dia."

Sememangnya kita boleh larut dalam kesedihan dan kemarahan bila menonton dokumentari tentang P Ramlee ini. Sama ada kita sedar atau tidak di penghujung hayatnya P Ramlee telah menunjukkan kepada kita terutamanya penggiat-penggiat filem Melayu tentang pentingnya memiliki panggung sendiri. P Ramlee dan HM Shah menubuhkan syarikat Rumpun Melayu selepas disingkirkan dari syarikat Perfima yang mereka berdua sama-sama asaskan dengan beberapa orang lagi.

Selain mahu menerbitkan dan mengarah filem Melayu dalam bentuk warna, P Ramlee melalui Rumpun Melayu memberi perhatian kepada usaha untuk pemilikan panggung sendiri.

Ramai tokoh dalam dokumentari itu menyatakan P Ramlee seorang yang berpandangan jauh. Pada aku kemuncak visi pandangan jauh ke depan P Ramlee ialah untuk mempunyai panggung sendiri. Pawagam P Ramlee dilancarkan pada 8 Ogos 1973, selepas tiga bulan beliau meninggal dunia. Panggung ini hanya mampu bertahan sehingga 1976 sebelum ditutup.

Walaupun gagal di pertengahan jalan tapi idea dan usaha beliau ini sepatutnya diteruskan. Langkah-langkah konkrit dan khusus perlu disusun dan dilaksanakan oleh pihak yang berwajib.

Aku percaya P Ramlee tahu dan beliau mahu kita semua tahu lubuk keuntungan kepada sesiapa terlibat dalam industri filem hanya boleh dinikmati sepenuhnya jika kita ada rangkaian panggung sendiri untuk menayangkan filem-filem hasil karya kita sendiri. Pada aku usaha ini lebih mendatangkan manfaat kepada penggiat filem daripada sibuk mengambil kesempatan dengan aktiviti-aktiviti ‘poyo’ atau mewujudkan Yayasan P Ramlee yang sekarang mula ditanya oleh banyak pihak tentang kesepiannya sejak diuar-uarkan pada 2012. Apa sudah jadi?

Dalam dokumentari itu juga P Ramlee ada memberi pendapatnya tentang perlunya muzik asli dan tradisional Melayu dipertahankan dan dikembangkan kepada generasi muda. Bagaimana caranya?        

Aku teringat ketika aku dan keluarga berpindah dari Kuala Lumpur balik ke kampung di Melaka pada 1996. Aku ada terjumpa dan terbaca majalah Mastika lama keluaran Julai, 1973 yang tersimpan di rumah pusaka keluarga aku.

Dalam keluaran itu ada disiarkan kertas kerja yang dibentangkan oleh P Ramlee bertajuk ‘Meningkatkan mutu muzik asli dan tradisional’ dalam Kongres Kebudayaan Kebangsaan yang berlangsung dari 16 hingga 20 Ogos 1971 di Universiti Malaya. Aku berusaha mencari semula majalah itu dan Alhamdulillah aku jumpa semula. Apa yang menarik tentang kertas kerja dua helai yang dibentangkan oleh P Ramlee itu?

Ada lapan usul beliau bentangkan untuk meninggikan dan memperkayakan muzik asli dan tradisional Malaysia demi kepentingan negara. Aku paling tertarik dengan usul ke empatnya – ‘Di sekolah (apa jua jenis sekolah sekalipun) harus diajar muzik jenis asli dan tradisional Malaysia sebagai satu mata pelajaran.’ Sudahkah kita usahakan usul P Ramlee ini? Jika sudah, apakah usaha ini berjaya dan berkesan?

Dalam kita mengenang dan menyanjung P Ramlee, jangan kita terlupa hanya tinggal sembilan tahun lagi sebelum 2023 bila semua lagu-lagu ciptaan beliau menjadi public domain iaitu semua lagu P Ramlee bebas dimainkan tanpa perlu membayar royalti kepada Badan Pelindung Hakcipta Muzik (MACP).

Menurut MACP, Akta Hak Cipta 1987 menyatakan bayaran royalti yang diuruskan MACP hanya tertakluk untuk tempoh 50 tahun selepas komposer dan penulis lirik itu meninggal dunia untuk diagihkan kepada pewaris.

Pada 2013, MACP mencadangkan perlunya pindaan baharu kepada Akta Hak Cipta supaya pewaris P Ramlee dan pewaris komposer, penulis lirik lain berpeluang menikmati royalti sehingga 75 tahun seperti yang diamalkan di luar negara. Apa tindakan pihak berwajib terhadap isu pindaan ini?

Dalam kes P Ramlee, isu ini sangat mendesak kerana masa makin suntuk. Apakah kita sanggup melihat ada di antara pewaris-pewaris P Ramlee terpaksa membuka kedai meja mah jong semula, baharu mahu bertindak?

Kita perlu berlaku jujur kepada P Ramlee dan pewaris-pewarisnya. Kepada pihak berwajib dan berkeupayaan bertindaklah segera sebelum terlambat jika kita benar-benar sayang dan ikhlas menganggap Tan Sri P Ramlee @ Teuku Zakaria Teuku Nyak Puteh  adalah Seniman Agung bangsa Melayu!

Akhir kalam, Al-Fatihah buat roh Allahyarham P Ramlee.

http://www.sinarharian.com.my/kolumnis/nasir-jani/p-ramlee-iktibar-dari-satu-trilogi-1.290164